ผมเดินผ่านต้นไม้ต้นหนึ่งมียอดชูช่อเขียว ผมสั่งนายหวาทันที “เฮ้ย ยอดกระถินหน้ากินจัง เดี๋ยวเด็ดมาให้ฉันหน่อยนะ จะเอาไปจิ้มน้ำพริกกิน” นายหวาทำหน้างงแล้วพูดทันทีว่า “เถ้าแก่นี่มันต้นชะอมไม่ใช่กระถิน”
ผมสงสัย และพูดต่อทันที “เออชะอมนี่แหละเดี๋ยวฉันจะเอาไปชุปไข่ทอดกินกับน้ำพริก”
เราสองคนเดินต่อเรื่อยๆ ผมชี้ให้นายหวาดูต้นลำไยต้นหนึ่ง บอกเขาว่า “ลำไยต้นนี้ทำไมเล็กแกรนนักว่ะ เมื่อไรจะออกลูก”
“ไม่ใช่ลำไย มันเป็นต้นลิ้นจี่เถ้าแก่” นายหวาสวนกลับมาอย่างเร็ว “เออลิ้นจี่ก็ลิ้นจี่ เราต้องแต่งกิ่ง ใส่ปุ๋ยเยอะๆ รู้ไหม” ผมพูดกับเขาเหมือนคนรู้ดี และเล็คเชอร์ให้นายหวาฟังต่อ “ต้นไม้มันก็เหมือนคนนั่นแหละ ต้องให้อาหารดูแล มันถึงจะโต ให้ดอกออกผล”
ผมชี้ไปที่ต้นลำใย และบอกนายหวาว่า เราควรต้องพรวนดิน แต่งกิ่งหน่อยนะ เริ่มพรุ่งนี้เลย นายหวามองหน้าผมอีก บอกด้วยเสียงสุภาพ “นี่ต้นเงาะนะเถ้าแก่ ไม่ใช่ลำใย”
“เออ” ผมคำราม ในใจเริ่มสับสน
สองมนุษย์เดินต่อไปเรื่อยๆ แต่ตอนนี้ผมเปลี่ยนเสียงในการพูด แทนที่จะเจาะจงว่าต้นอะไร เป็นพูดประชดแทน “ไอ้ต้นเนียะคงไม่ใช่ทุเรียนใช่ไหมว่ะ”
“นี่มันต้นมังคุด เถ้าแก่”
ผมรำพึงในใจ ผมจะจำต้นไม้พวกนี้ได้ยังไง แต่ผมก็เดินไปเรื่อยๆ ครุ่นคิด และไม่ถามนายหวาถึงเรื่องต้นไม้อีก อย่างมากที่ผมทำก็คือหยุดยืนดูต้นไม้บางต้น และคิดในใจว่านี่มันต้นอะไร เหมือนรู้ นายหวาเป็นคนบอกเองโดยที่ผมไม่ได้พูด “นี่ต้นสะเดาเถ้าแก่ นี่ต้นมะม่วงเถ้าแก่ นี่ต้นมะรุมเถ้าแก่ นั่นก็ต้นมะปรางเถ้าแก่” นายหวาจะลงท้ายด้วยคำว่าเถ้าแก่ทุกครั้งที่พูดกับผม
พอสุดไร่ผมก็เดินกลับ คราวนี้นายหวาชี้ไปที่ต้นไม้แต่ละต้นที่เราเดินผ่าน แล้วถามผม “นี่ต้นอะไรเถ้าแก่” ผมหันขวับไปมองหน้านายหวา ผมคิด เจ้านี่กำลังทดสอบเถ้าแก่คนใหม่ ผมจำไม่ได้จริงๆ ว่าพวกต้นไม้ที่ผมเดินผ่านมา คือต้นอะไรกันบ้าง ผมได้แต่เดาสุ่มไปเรื่อย ทุเรียนบ้าง มังคุดบ้าง มะนาว มะม่วง ลำใย ถูกบ้าง ผิดบ้าง
พอกลับถึงศาลาพัก นายหวาชี้ให้ดูต้นไม้อีกต้น มีผลออกมาเป็นเครือๆ ลักษณะเป็นหวีๆ แล้วถามผมอีกครั้ง “นี่ต้นอะไรเถ้าแก่” ผมคำรามกลับไปทันที “ต้นกล้วยโว้ย ฉันไม่โง่จนไม่รู้จักต้นกล้วยหรอกโว้ย” จากนั้นก็เกิดเสียงหัวเราะระหว่างเถ้าแก่ กับ กะเหรี่ยงเฝ้าไร่ เป็นครั้งแรก
ถึงตอนนี้ ฝนจากที่ตกโปรยเล็กๆ ก็เหลือแต่ละอองบางๆ ปลิวลงมาจากท้องฟ้า ผมมองไปรอบๆ ด้วยสายตาคู่เดิม ผมกลับเห็นต้นไม้ต่างๆ รวมทั้งหญ้า และวัชชพืช เขียวชะอุ่มชื่นตาขึ้นมาราวกับเนรมิต
ทางทิศตะวันออก เห็นภูเขาสลับซับซ้อน ลิบลับไปสุดสายตา ระหว่างเทือกเขาสองลูก ผมเห็นรุ้งกินน้ำพาดอยู่บนท้องฟ้า มันดูชัดเจน และสวยงามกว่าที่เคยเห็น
